Оценить:
 Рейтинг: 4.6

Мавлоно Завқий

Год написания книги
2017
<< 1 2 3 4 5 6 7 8 ... 10 >>
На страницу:
4 из 10
Настройки чтения
Размер шрифта
Высота строк
Поля

Кyргилик кyпгина ?олатларда кутилмаган томондан келиб, кутилмаган натижа билан якунланади. ?ар ?андай ?ийинчилик билан бyлса ?ам yрнини тикласа бyладиган кyргиликнинг жаро?ати аста-секин битиб кетади. Лекин ?айта битмайдиганининг асорати умрбод са?ланиб ?олади, ?айта-?айта кyнгилни тирнайвериб охири битмас ярага айланади. Унга гирифтор бyлган кишининг афсус ва надомати бир умрликдир. Ор?ама-ор?а келган кyргиликлар Му?аммад Соли?ни ?ам ?аддини букиб ?yйди, фаолиятли ?аётини йy?отиб, ?ар нарсадан ?адиксирайдиган, y?тин-y?тин пана жой топиб кyз ёши тyкадиган бyлиб ?олди. Хул?идаги жyш?инлик, ?азил-мутоибаларга бyлган мойиллик, юзидаги табассум уни мутла?о тарк этди. Жисмонан тетик таш?и ?иёфаси йy?олиб, уларнинг yрнини о?ариб кетган соч-со?оллар, букилган гавда эгаллаб олди. Одамзотнинг та?дирга тан бермай иложи йy?.

***

Катта орзу-умидлар билан яшаётган бечора йигитнинг бошига тушган о?ир кyргилик уни хароб ?илиб ?yйди. Бирин-кетин касалга чалинган икки y?лидан ажрайди, узо? ва?т да?шатли кyргиликдан yзига келолмай юради. Энди барча орзу-умиди ягона y?ли Убайдуллодан. Олло? унинг умрини узо? ?илган бyлсин. Убайдулло ё?имтой болакай бyлиб yса бошлади. Уни ота ва она еру кyкка ишонишмасди, Олло?дан умр тилаб парвариш ?илишар, болани оила аъзолари билан бирдек то?аси Му?аммад Соди? ?ам жуда ё?тирар, тез-тез улардан хабар олиб, сов?а-саломлар билан йy?лаб турар эди.

***

Оламдаги энг гyзал неъмат покиза инсоннинг покиза дили бyлса керак.

Ёвузликни мутло? йy?отиб бyлмаганидек, гyзаллик бyлган ва ?ар доим бyлади.

Олижаноблик ?а?ида айрим олижаноб кишилар ?а?ида ?икоялар ?атто асарлар ёзамиз, та?синлар y?иймиз. Тарихга киритамиз, аслида жамиятнинг асосий ?исми олижаноб одамлардан иборат бyлмо?и лозим. Олижаноблик оддий ?ол бyлмо?и керак. ?ачонлардир келиб э?тимол шундай бyлар, оддий инсон энг камида олижаноб кишига айланар. Баркамол одам бyлиш учун оддий турмуш сабо?ларининг yзи етарли эмас. ?аётий э?тиёж жуда кyплаб йyлакларга етаклайди. Му?тожлик нима, оч ?олиш нима, ме?нат ва илм олиш нима барчасини билиш керак, билиш учун кyриш, yрганиш керак. Кyрмай, билмай yтиш яшамай yтиш билар баробар, одам боласи бyлиб ту?илиб, яшамай yтиш жуда ачинарли ?ол.

Тара??иёт тyхтаб ?олмайди. Тyхтатишнинг иложи ?ам йy?, уни тинимсиз одимлашидан барчамиз ба?рамандмиз. Шу боис инсоният тара??иёти учун, одамларнинг бахтли ?аёти учун яратилган ?ар ?андай янгилик учун ?увонишимиз шарт. Нодон буни тушунмайди, тушунишни хо?ламайди ?ам, ?ана?а-ки гyзал неъмат яратилса yша нарсага ?арши фаолият бошлайди, кишиларнинг омади унинг учун ё?имсиз во?еа, яратилган гyзал нарса унинг учун фожеа.

***

Афсуски ?анча-?анча истеъдодларимиз ожизликларимиз исканжасида нобуд бyлган. Бахт нима эканлигини билиш учун аввал бахтсизлик нима эканини билмо? лозим.

Убайдулло оиланинг ёл?из фарзанди бyлиб ?олди. Отаси Му?аммад Соли? yзининг барча орзу-умидларини y?лига ба?ишлаб унинг тарбиясига астойдил киришди. Болани даставвал эски усулдаги ма?алланинг мактабига y?ишга беришди. Убайдулло зе?ни тез, зукко, ча??он бола бyлиб ул?ая бошлади. Унинг энг я?ин кишиси отаси ва то?аси Му?аммад Соди? эди. Ота-она ва ?ариндошларнинг ме?рига ?ониб yсган бола бош?аларга нисбатан yзи ?ам ме?рибон, одобли ва ростгyй эди, шyх бyлишига ?арамай тез сабо? олар, yргатилган нарсаларни оши?и билан yзлаштириб оларди.

– Дада, – деди бола ?увончдан кyзлари ча?наб, – ?афтиякни тамомладик.

– Э баракалло y?лим, y?ишни яхши тамомласангиз олим одам бyласиз, барча одамлар сизни ?урмат ?илишади.

– Дада ?ачон менга тойчо? олиб берасиз?

– Бироз катта бyлсангиз, албатта тойчо? олиб бераман.

– ?ачон катта бyламан?

– Яхши бола бyлиб, айтганларимизни ?илаверсангиз тез кунда катта йигитча бyласиз.

– Кейин нима ?иламан?

– Кейин мадрасада y?иб, илм оласиз. Жуда кyп y?ишингиз керак. Мен сизга жуда ?изи?арли китоблар олиб бераман.

– Уларда нималар ёзилган бyлади?

– ?ар хил ?изи?арли эртаклар, ?икоялар бyлади.

– «Уч о?айни ботирлар» ?ам борми?

– Албатта бор, сиз бу эртакни ?аердан биласиз?

– Домламиз айтиб берганлар.

– Баракалла, домлангиз yргатган нарсаларни эслаб ?олишга yрганинг.

– Ўрто?ларим билан yйнаб келсам майлими?

– Майли болам, yйнаб келинг, фа?ат от аравалардан э?тиёт бyлинг.

Болаларга бyлган муносабат, ?ар бир даврнинг ?иёфаси ва yша давр кишиларининг ме?р-му?аббатининг yлчовидир. ?ар ?андай шароит имкониятдан келиб чи?ади. Ўша даврнинг имконияти yзига хос бyлиб баъзи бир со?алар ?ашшо? ва ночор эди. Ана шу сабабларга кyра ?урилиш ва ободончилик ишлари суст ривожланган, кyчалар тор, ёзда тупро?, ?ишда лой билан ?опланган эди. Болаларнинг yйнаб ?орди? чи?аришлари учун ?еч ?андай шароит йy?. Бечора болакайлар шундай бyлишига ?арамай yзларига yзлари шароит яратиб неча хил yйинларни кашф ?илишиб ?увонишар, шyхлик ?илиб яйрашар эди. Ўйинлар асосан ?увлаш, яшин тyпало?, эшак минди, о? терагу-кyк терак каби бyлиб, yйинчо?ларсиз бyларди, мавсумларнинг yзгаришига ?араб уларнинг турлари yзгариб борарди. Ба?ор палласида даста-чикалдак, камалак отиш, дyндирак yйнаш, варрак учириш бyлса, куз чо?ига бориб ён?о? yйини, лаппак отиш кабилар авж олади, ?иш палласида ланка тепиш, бир-бирларига эртак сyзлаб беришдан иборат бyлади. Убайдулла жуда хушча?ча?, соддадил бола бyлиб ул?ая бошлади. Лекин кyпгина yйинларни та?и?лаб ?yйишгани учун фа?ат томоша ?илишдан нарига yтолмасди. Отаси йи?илиб тушишидан ?yр?иб томларга ва дарахтларга чи?ишга рухсат бермайди, шунинг учун у ?yйнига ?yра тyлдириб дарахтдан тушаётган, томда маза ?илиб варрак учираётган болаларга ?араб фа?ат ?авас ?иларди холос. Бош?а yйинларга ?ар ?олда ?атнаша олади. Унинг ёшлиги паст?ам уйлардан иборат унча кенг бyлмаган кyчаларда терлаб-пишиб yйин?аро?лик ?илиш билан yтди. Аста-секин yйинларни тарк этиб, мутолаа ва отасининг касби ма?сидyзлик билан шу?уллана бошлади.

***

Инсоният тарихига назар солсак, узо? йиллар давомида диний низолар, дахшатли жанжаллар бyлганини гуво?и бyламиз. Хyш нега шундай бyлган? Бунинг сабаби шундаки кyпгина одамлар чинакам эъти?од, чинакам гyзаллик нима эканини билмай, эъти?однинг чин мохиятини тушунмай, yрганмай yзини диндор деб тушунади, яна бир тур кишилар динни yз манфаатларига мослаш ?ай?уси билан ёки уни даромад манбаи деб тушунувчилар ?ам йy? эмас. Бундай кишиларнинг аксарият кyпчилиги динга ёнгил – елпи ?араган, саёз фикрли ва илмсиз одамлардир. Билимсизлик хардоим салбий хохишларнинг авж олишига етаклайди, айни?са очкyзлик, шухратпараслик, нафсни тиябилмаслик, худбинлик, хирсга берилиш каби ?усурларни йyлини тyсишга ожизлик ?илиб ?олади. Чинакам эъти?од эгаси умр бyйи ме?нат ?илади, тер тyкади, илм олади, ана шу йyл билан, тинимсиз yз ички оламини бойитиб, маънавиятини юксалтириб, yз дилини поклаб боради, бундай одам худбинликдан холи, кишиларга ме?рибон, хаммага омад тилагувчи бyлиб энг ё?имсиз ?усурлар хасад бахиллик, бойликка ружу ?yйишларидан фори? бyлади, Парвардигорга чин дилдан ишонган бундай эъти?од эгалари, хурофот, мутаассиблик, бефаросатликдан холи бyладилар. Бундай гyзал кишиларнинг кyпайиши бахтли ?аётга, мамлакатнинг тара??ий ?илишига, мазмунли ?аёт томон етаклайди, бундай юртининг ?удрати бе?иёс ошади, фидоийлик ва фаоллик тинмай ривожланаберади. Хурофотдан холи бyлган бундай мамлакатни хеч кандай ёв ма?луб ?илаолмайди. Бунинг акси бyлган юртда матаассиблик авж олади, ба?иро? мутаассиблар пайдо бyлади, илмсизлик, порахyрлик, дилозорилик авж олади. Фу?ароларнинг асосий ?исми оломонга айланиб, диний низолар кучаяди, жахолат хукмрон кучга айланади, кишилар учун зарарли бyлган фикрлашлар, кераксиз а?идалар ?ам хукмрон кучга айланади. Ўтмиш шуни юз ?арра исбот ?илди, ?айсики юртда муттассиблик кучайса yша юрт ин?ирозга юз тутиб, душманга ем бyлган, муста?иллигини йy?отган, донишманд ва хос одамлар изтиробларга мубтало бyлган. Хар бир юртнинг билимдонлари бундай муаммолар устида бош ?отирмо?лари, хушёр бyлишлари жуда мухим.

Одамлар во?еаларнинг якунига эмас, кyпро? унинг yзига эътибор берадилар. Шу сабабга кyра жуда кyп жараёнларнинг якуни ?ай?ули тугайди.

Чинакам ?ай?у, чинакам муаммолар, чинакам ?ийинчиликлар донишмандлар йyлига ?ов бyладиган доимий тyси?лардир.

Я?ингинада бyлиб yтган жараёнларни хаёлимиздан yтказиб таажжубга тушамиз, ишонгимиз келмайди. На?отки шундай ишлар бyлган экан деб ?айрон бyламиз. Бутун бошли юрт кимгадир мерос, ?айсидир бир кимса унинг тyла хyжайини. Шо?лик тахтига yтириб олган киши уни yз майли билан хо?лаганича бош?аради, нимани истаса yшани ?илади. У одамнинг илми, истеъдоди, инсоний фазилатлари, юртига ва миллатига бyлган ме?р-му?аббати билан ?еч кимнинг иши йy?, деярли ?еч кимга ?исобот бермайди. Унинг зулмидан тyйган хал?нинг ?yлидан ?еч нарса келмайди, дардини айтса бyладиган ме?рибони йy?. О?из очмай сабр ?илишдан бош?а иложи йy?. Шо? ?андай одам эканидан ?атъий назар золимми, фозилми, бутун юрт унга тобе, энг ёмони шундаки у yз умрини якунлаганидан сyнг, yрнига унинг фарзанди келади. Фарзанди ким, неча ёшда, ?обилияти ?андай, хул?и ?ана?а, бунинг а?амияти йy?. Подшо?нинг y?ли бyлгани учун у ?ам подшо? бyлади, юртнинг хyжайини бyлади. Борди-ю у гyдак бyлсачи ёки бироз тентакро? бyлсачи, барибир подшо? зотидан бyлгани учун у ?ам подшо? бyлиши лозим. Бу нодонликларга ?арши ?еч ким эътироз ?илмайди, гyё шундай бyлиши шартдек.

Гyдак Худоёрхонни тахтга yтиргизиб ?yйиб, амалдаги хонликни yзи бош?араётган Мусулмон?улга ?арши бош кyтарган кучларнинг сони ошиб борар, чунки унга суянган ?ипчо?лар барча му?им лавозимларни эгаллаб, yзбекларга кун беришмас эди. Улар энг сер?осил ерларни ва яйловларни эгаллаб олишган, yша даврдаги тирикчиликнинг энг асосий манбаи бyлган чорва ва де??ончилик шуларнинг ихтиёрида эди. Ул?ая бошлаган Худоёрхонда тахтни муста?ил бош?ариш орзуси ту?ила бошлади, унинг атрофида Мусулмон?улга ?арши кучлар жамланиб аста-секин куч йи?а бошлади. Бир неча йиллик хуфиёна ?илинган ишлар yз самарасини берди. Ни?оят Мусулмон?улнинг зyравонлиги бар?ам топиб, yзи асир олинди ва бир неча кундан сyнг уни хал?ниг кyз олдида ?атл этишди. Хал? енгил нафас олди, янги умидлар, янги имкониятлар яратилган эди.

Хал?нинг ?ар ?андай даврда ?удратли кучи мавж уришдан тинмайди, ?атламларининг ?ат-?атида ижод, илм, санъат а?ли бе?исобдир. Фидоий, донишмандлар, бе?иёс гyзал кишилар ?ар доим етарли бyлади. Афсуски, «истеъдодли» нодонлар, худбинлар, очкyзлар ?ам. Со?лом ва бену?сон бyлган хал? ана шундай «истеъдодли» нодонлар, беморлар касрига ?олади. Улар баданга тушган куя мисоли хал?нинг, миллатнинг бошига фа?ат кулфат келтирадилар, оддий хал?, оддий ме?наткаш хyрланади, азоб чекади. Мусулмон?улнинг ?алокати оддий кишиларнинг ?аётини яхшилай олмайди. Зулм устига зулм, бузу?чилик устига бузу?чилик.

Исён устига исён Худоёрхонни жуда толи?тириб юборди. Шимолий вилоятларни бирлаштириб ало?ида yлка ?илиб, унга yзининг энг ишончли одамларидан бири бyлган Мирзо А?мадни ?оким ?илиб тайинлайди. Ўта шаф?атсиз ва ?атти?yл бyлган А?мад хал? ичида ?а?р ва ?азаб уй?отади. 1857 йилда хонликнинг шимолий ?исмида катта ?yз?олон кyтарилади. Кимга суянишни билмаган хон ?yз?олонни бостириш учун каттагина ?yшинга бошли? ?илиб yз акаси Маллахонни тайинлайди. Узо? йиллардан буён фурсат кутиб юрган Маллахон учун бу тахтни эгаллаш учун жуда ?улай шароит эди. Худоёрхоннинг атрофидаги анчагина амалдорларни yз томонига о?дириб олган Маллахон тезлик билан ишга киришади, биринчи бyлиб ?yз?олон чи??ан вилоятларнинг yлпон (соли?)ларини бекор ?илади. Уларнинг ра?барларига сов?а-саломлар юбориб ало?ида ме?р кyрсатади ва яна алла?анча тадбирлар yтказиб ?yз?олончиларнинг ме?рини ?озонади. Маллахон катта ?yшин ёнига исёнчиларни ?ам ?yшиб ?y?онга юриш ?илади. Алла?ачон хиёнат йyлига кирган хон амалдорлари Маллахон томонга yтиб кетадилар. Ёл?изланиб ?олган Худоёрхон Бухорога ?очиб жон са?лашдан бош?а иложи ?олмайди.

***

Инсоният ?ар доим орзу билан яшаган, интилган, курашган, ол?а одимлаган, адашган ?ам, талайгина ин?ирозларга учраб таназзулга ?ам кетган. ?увонч, умид ?атори тушкунлик ?амро?и бyлган, лекин ?ис?а муддатли умидсизлик yрнини шодлик, ишонч эгаллаб, ?айтадан го? секин, го? тезлаб тара??ий ?илаверган. Замона кyргиликлари барча фу?ароларимизнинг хаётида албатта акс этмай ?олмайди. Мухаммад Солихнинг оиласи хам и?тисодий тангликда куч кечирар, ?yл мехнатига асосланган махсидyзлик билан шу?улланиш бир ховли одамнинг эхтиёжини ?оплайолмас, тинмай ?илинган ме?нат ёнига аёлларнинг тикув – бичув ишлари ёрдамга келар, барибир етишмовчилик ва муаммолар бисёр эди. Айни?са ?а?ратон ?иш палласини yтказиш жуда о?ир кечар, чилланинг из?ирин кунларига нимжон одамлар чидайолмай вафот этардилар, бахорга со?-саломат етиб борган кишилар шукроналар айтишиб наврyз байрамини шодёналар билан кутиб олардилар, сумалак еб куч – ?увватларини тиклаб олишар, тут пиши?ида етиб олиш янада тотли бyлиб, ?увончли ва шов?ин – суронли ?аёт бошланар, дех?онлар риз? – рузи учун пешона тери тyкиб, янги хирмон яратиш билан маш?ул бyлардилар.

Умидлар дониси хирмонда ?олур,

Бо?у – ро? на санда, на манда ?олур.

Симу зар тyплама, дyстларла еб – ич,

Бyлмаса хаммаси душманда ?олур.

У. Хаём

Соддадил ме?натсевар ?yли гул дех?онлар умр бyйи яхши умидлар билан катта хирмон кyтаришни орзу ?илиб ме?нат ?илардилар, ме?нат якунида томошалар, сайиллар ташкил ?илишиб хорди? чи?аришар, орзулари катта тy-ю-тамошалар ?илиб, эл олдига дастурхон тузаш эди, Мухаммад Солихнинг ?ам орзуси оила фаровонлиги таминлаш, фарзандларини муносиб кишилар ?илиб вояга етказиш, айни?са Убайдулланинг илмли, элга тани?ли киши бyлишини истар эди. Кайно?аси Соди?бой ?ам шундай фикрда бyлиб, опасининг оиласига ?yлидан келган ёрдамини аямас, ?ам моддий, ?ам маънавий ?yллаб y?тин – y?тин хабар олиб турар эди.

***

У айни?са онасининг вафотидан сyнг опасини она йyлли кyриб жуда эъзозлар, имкониятидаги барча ишларни аямай бажарар эди. Са?ийлик обрy-эътиборини ошириши билан бирга шахсий ишлари ?ам ривожланиб борар, мурувватли ?аётини ?еч кимдан аямас эди. Одамларнинг дуоси «бирини yн», «yнни туман» ?илиб, мав?еини тинимсиз оширар, авваллари салкам бир таноб ерида кетмон билан тинмай ме?нат ?илган бyлса, эндиликда ихтиёрида эллик таноб ери бор, чоракорлар тинмай ме?нат ?илишади, тагида уловлари, омборхонасида ?оп-?оп ?аллалари тахланиб ётади. Ака-укаларига ?анчалик ме?рибон бyлса, опасининг оиласига ?ам анна шундай ме?рибон ва жонкуяр. ?ар жума кунлари ша?арга жума намози y?ишга келади, сyнгра албатта опасининг ?овлисига yтади. ?ар хил нозу неъматлар харид ?илади, го?о ошнинг харажатини ?илиб поччасини палов билан сийлайди, Убайдуллани эркалатиб, анча ва?т су?батлашиб yтиради. Мана бугун ?ам ?увониб опасининг ?овлиси томон йyл олди.

– Опажон мана мен келаяпман, – деди Соди?бой yз одатига кyра опасига елкасини тутиб.

– Вой укагинам келинг, кyзимдан yтиб турган эдингиз. ?ани ичкарига киринг, ов?ат тайёр, бирга тушлик ?иламиз.

– Хо? ишонинг, хо? ишонманг Убайдуллохонни со?иниб ?оламан, ?ар куни келавергани ийманаман.

– Асло ийманманг, бу ?овли ?ам yзингизнинг уйингиз. Убайдуллохон мисоли y?лингиздек, у ?ам сизни яхши кyради.
<< 1 2 3 4 5 6 7 8 ... 10 >>
На страницу:
4 из 10

Другие электронные книги автора Хамидулла Абдуллаев