Оценить:
 Рейтинг: 0

Қурилишда меҳнатни мухофаза қилиш

1 2 3 4 5 ... 10 >>
На страницу:
1 из 10
Настройки чтения
Размер шрифта
Высота строк
Поля
?урилишда ме?натни мухофаза ?илиш
Рахматулла Усманов

?урилишда ме?натни мухофаза ?илиш бyйича асосий маълумотлар, ?урилиш му?ити ишлаб чи?аришининг хавфли ва зарарли омиллари, уларнинг одамга таъсири, ишловчиларни ?имоялашнинг методлари ва воситалари, иш зонасида ?улай шароитлар яратиш, жаро?атланиш сабаблари, ме?натни мухофаза ?илишнинг ташкилий, ?онунчилик ва и?тисодий бош?ариш методлари ёритилган. ?урилиш yрта махсус ва олий y?ув юртлари талабалари учун. Ишчи ва хизматчиларни y?итиш ?амда йyл-йyри?лар yтказишда фойдали бyлиши мумкин.

?урилишда ме?натни мухофаза ?илиш

Рахматулла Усманов

© Рахматулла Усманов, 2024

ISBN 978-5-0062-8666-5

Создано в интеллектуальной издательской системе Ridero

КИРИШ

?урилишда ме?нат шароитлари саноат корхоналаридаги ме?нат шароитларидан кескин фар? ?илади. Агар саноат корхоналарида иш жойлари озми кyпми yзгармас ва ишловчи узо? ва?т yрнатилган технология операцияларини му?им ускуналарда бажарса, ?урилишда эса унинг бутун ?урилиш ва?ти даври давомида ?урилаётган объект периметри ва баландлиги бyйича иш жойи узликсиз силжиб боради. Иш жойида ме?нат шароитлари ?ам yзгариб боради: иш жойи ?улай ва но?улай (ишловчини танаси ?олатини мажбурий yзгаришига бо?ли? равишда), хавфли ва хавфсиз бyлиши; у пастда ва ю?орида, хона ичкарисида ва хона таш?арисида бyлиши мумкин.

?урувчига тез-тез ?урилаётган бинода но?улай шароитларда силжишга, ?yлда материалларни, асбобларни, мосламаларни, баландликда ишлаш ва тyси?лаш воситаларини силжитишга тy?ри келади. Унга очи? ?авода ё?имсиз метеорология шароитларида: исси? ва сову?да, нам об-?авода ва кучли шамолда ишлашга тy?ри келади. Шунинг учун ?урилишда иш жойларида ишларни хавфсиз бажарилишини таъминлаш хал? хyжалигининг бош?а тармо?лари ва саноат корхоналариникидан кyра анча мураккабдир.

?урилиш ташкилотларини и?тисодий самарадорлигини ошириш, бар?арор ва узликсиз ривожлантиришга ме?нат жамоаси барча аъзоларининг фаол ме?нат ?илиши ва уларни ?аёт фаолиятини хавфсизлигини таъминланиши, барча хавф-хатарлар таъсирини бартараф этилиши, ресурслар ва тадбиркорлик имкониятларидан, фан-техника тара??иёти ва унинг янгиликларидан самарали фойдаланилиши ?амда ижтимоий ривожлантиришга кафиллик берилиб эришилади.

?урилиш ташкилотларида фан ва техника тара??иёти натижалари асосида, замонавий техникалардан фойдаланиб ?урилишда бино ва иншоотларни тезкор ?уриб битириш технологияларини жорий ?илиш, машиналар комплексларининг «одам-машина» тизимини мураккаблашувига, ме?нат хусусиятларини yзгаришига, ме?нат жараёнида янги хавф-хатарларни вужудга келишига олиб келади. Бу эса yз навбатида хавфсизликни таъминлаш масалаларига жиддий эътибор берилишини, ме?нат жараёнида аввал сезилмаган ва ?урилишни интенсив технологияларини амалга оширишда машиналар комплектларини тадби? этилишидан янгидан вужудга келган хавф-хатарларни доимий равишда yрганилиши, уларни бартараф этишни машиналар системасини самарадорлигини таъминлаш муаммолари билан уй?унликда ечиш эса, жуда кyп капитал мабла?лар ва ю?ори даражадаги ишлаб чи?ариш маданиятини талаб ?илади. Бундан, ме?натни мухофаза ?илиш вазифаларини ечмасдан туриб ю?ори ишлаб чи?ариш маданиятига эришиш ва капитал мабла?ларни камайтириш мумкин эмаслиги келиб чи?ади.

Таъкидлаш жоизки, ишлаб чи?аришдаги барча нохуш ?олатлар бартараф этилиши мумкин бyлган сабаблар о?ибатида пайдо бyлади. Шунинг учун, ташкилотлар иш берувчиларидан мавжуд ?онунларни бузилишига ва ме?нат жамоаси манфаатларини суистеъмол ?илинишига йyл ?yймаслик, ме?натни мухофаза ?илиш ?оидаларига, технология ва ме?нат интизомига риоя ?илиш ?амда ночор кун кечиришлар о?ибатидаги бефар?ликлар, бахтсиз ?одисалар ва касалликлар туфайли ишга чи?масликлар, ишчи кучининг ?yнимсизлиги ташкилот ва унинг жамоаси учун кyп ми?дордаги и?тисодий йy?отишларга сабаб бyлишини эсда тутишлари талаб этилади.

?урилиш ташкилотлари ишлаб чи?аришидаги авариялар ва бахтсиз ?одисалар тахлили ишлаб чи?ариш жаро?атланишлари ва касб касалликларига чалинишларнинг асосий сабаблари ме?нат ва технология интизомини бузилиши, персоналнинг касбий тайёргарлик даражасининг пастлиги, хавфсизлик со?асида унинг малакасизлиги, техноген хавфлар ва улардан ?имояланиш методларини билмаслиги, яъни, кyпчиллик ?олларда, инсон омили нохуш о?ибатларнинг бош сабабчиси бyлишини кyрсатади. Шунинг учун ?урилиш ташкилотларидаги замонавий ишлаб чи?аришнинг хавфлари ва зарарларини yрганиш турли даражадаги мутахассисларни касбий тайёрлашни таркибий ?исмларидан бири бyлади.

Бозор и?тисодиёти шароитида ишловчиларни яшаш шароитларини яхшиланиши, ишлаб чи?аришдаги бахтсиз ?одисалар ва касб касалликлари сонини камайиши, хавфсизликни ошиши ва ме?нат гигиенасини яхшиланишига олиб келувчи энг му?им омил – ?улай ва хавфсиз ме?нат шароитларини яратишда иш берувчиларни и?тисодий ра?батлантириш принципидан кенг фойдаланишдир. И?тисодий ра?батлантириш, шароитларни яхшилаш ва ме?натни мухофаза ?илишга воситалар сарфлашни жарималар, оширилган су?урта бадаллари, но?улай шароитларда ишлаганлик учун компенсация тyловлари ва ме?нат ?обилияти йy?отилганда зарарларни ?оплаш сарфларига нисбатан, моддий манфаатлилигини назарда тутади.

Мутахассисларнинг фикрича, но?улай ме?нат шароитлари билан бо?ли? имтиёзлар тyлови харажатлари ме?нат шароитларини яхшилаш воситалари харажатларидан икки баробар кyпни ташкил ?илади. Бунда и?тисодий самарадорликка жаро?атланиш, умумий ва касбий касалланиш о?ибати харажатларини камайиши, иш ва?ти йy?отилишини камайиши эвазига ме?нат унумдорлигини ошиши, о?ир ва зарарли ме?нат шароитлари бyйича имтиёзлар ва компенсациялар харажатлари ?амда авариялар моддий зарарларини камайиши эвазига эришилади.

?урилиш ташкилотларида ме?натни мухофаза ?илишни вазифаси со?лом ва ?улай ме?нат шароитларини яратиб ме?нат хавфсизлигини таъминлаш, ишловчиларни ?аётини ва со?ли?ини са?лаш, ишлаб чи?аришда бахтсиз ?одисалар сонини камайтириш билан биргаликда максимал ме?нат унумдорлигида ?урилиш объектларини фойдаланишга топшириш ва ю?ори даражадаги и?тисодий самарадорликка эришишдан иборат.

Дунёдаги энг катта компанияларнинг ю?ори даражадаги ра?барлари ?ам ме?натни мухофаза ?илишни бош устивор йyналишлардан бири деб ?исоблашади. Масалан, улар корхона фаолиятининг yнлаб кyрсаткичларидан ме?натни мухофаза ?илиш ва yзларини ишловчиларини со?ли?ини са?лашни, персонални малакаси ва компетентлигидан кейин, 2- yринга ?yйишади. Европа иттифо?и мамлакатларида ?озирда ме?натни мухофаза ?илиш маданиятини ю?ори даражага кyтариш тy?рисида савол кyтарилаяпти, бу эса ташкилотлар ва корхонаналарни бош?аришни бош элементларидан бири бyлади.

?урилиш майдончасини ва ?урилиш-монтаж ишларини бажаришни тy?ри ташкиллаштириш – бу ю?ори унумли ва хавфсиз ме?нат учун шароитлар яратиш, бyлиши мумкин бyлган хавфларни назарда тутиш ва улардан ого?лантириш, ишловчиларга санитария-гигиена хизмати кyрсатилишини таъминлашдир. Шунинг учун ?урилиш бошланишидан узо? ва?т илгари ?урилишни ташкиллаштириш ва ишларни бажариш лойи?аларини ишлаб чи?иш ва?тида лойи?а ва пудрат ташкилотлари ме?нат хавфсизлиги ва уни тy?ри ташкиллаштириш саволлари билан шу?уллана бошлайдилар. Лойи?алаш ?урилиш нормалари ва ?оидалари (СНиП) талабларига ?атти? риоя ?илиниб, хусусан СНиП 12-03-2001 «?урилишда ме?нат хавфсизлиги. 1-?исм. Умумий талаблар», ва СНиП 12-04-2002 «?урилишда ме?нат хавфсизлиги. 2-?исм. ?урилиш ишлаб чи?ариши» биноан олиб борилади.

Ўзбекистон республикасида биноларни ?уришда, бино ва иншоотларни реконструкция ?илишда, таъмирлашда, кенгайтиришда ва техник ?айта ?уришда, ?урилиш-монтаж ишларини бажаришда, ?урилиш материаллари, конструкциялари ва ма?сулотларини ишлаб чи?аришда архитектура ва ?урилиш со?асида фаолият юритаётган барча ташкилотлар, корхоналар риоя ?илиши лозим бyлган «Ша?арсозлик нормалари ва ?оидалари ШН? 3.01.02.20 ?урилишда хавфсизлик техникаси» ишлаб чи?илган.

Ушбу y?ув ?yлланмасининг ма?сади – корхоналар ва ташкилотлардаги ме?натни мухофаза ?илиш ?а?ида асосий маълумотларни бериш. ?yйилган ма?садга эришиш учун:

ме?натни мухофаза ?илишни бош?аришни ?онунчилик ва и?тисодий методлари билан танишиш;

ме?натни мухофаза ?илиш хизматининг ма?сади ва вазифаларини кyриб чи?иш;

ме?нат хавфсизлиги методлари, ?имоялаш ва профилактика (олдини олиш) воситаларини yрганиш.

Одам ме?нати содир этилишида со?лом ва хавфсиз шароитларни таъминлаш билан бо?ли? муаммоларни yрганиш ва ечиш, – янги технологияларни ва ишлаб чи?ариш тизимини ишлаб чи?ишда энг му?им вазифалардан биридир. Ишлаб чи?ариш бахтсиз ?одисаларини, касб касалликларини, авариялар, портлашлар, ён?инларни yрганиш ва мумкин бyлган сабабларини ани?лаш, бу сабабларни бартараф ?илишга йyналтирилган тадбирлар ва талабларни ишлаб чи?иш, одамни ме?нат ?илиши учун хавфсиз ва ё?имли шароитларни яратиш имконини беради. ?улай ва хавфсиз ме?нат шароитлари – ишловчиларнинг со?ли?и, ме?нат хавфсизлиги ва иш унумдорлигига таъсир этувчи асосий омиллардан биридир.

?yлланма ?урилиш ташкилотлари рахбарлари, мутахассислари, турли касб ишчилари ?амда олий ва yрта махсус таълим y?ув юртлари талабалари учун мyжалланган.

Ушбу y?ув ?yлланма тy?рисидаги тан?идий муло?азалар, мутахассислар фикрлари муаллиф томонидан миннатдорчилик билан ?абул ?илинади ва ?yлланмани янада жонли ?амда таъсирчанлигини ошириб уни такомиллаштиришда фойдаланилади.

1. МЕ?НАТНИ МУХОФАЗА ?ИЛИШНИ УМУМИЙ САВОЛЛАРИ

1.1. Ме?натни мухофаза ?илиш бyйича асосий атамалар ва таърифлар

Ме?натни мухофаза ?илиш – бу тегишли ?онун ва меъёрий ?ужжатларга биноан амал ?илувчи, инсоннинг ме?нат жараёнидаги хавфсизлиги, си?ат саломатлиги ва иш ?обилияти са?ланишини таъминлашга ?аратилган ижтимоий-и?тисодий, ташкилий, техникавий, санитария-гигиена, даволаш-профилактика ва реабилитация ?илиш тадбирлари ва воситалари тизимидир.

Техника хавфсизлиги – ташкилий, техник тадбирлар ва воситалар тизими бyлиб, жаро?атланишга олиб келувчи ишлаб чи?ариш омилларининг ишловчиларга таъсирини бартараф ?илишга йyналтирилган.

Ишлаб чи?ариш санитарияси – ташкилий тадбирлар ва техник воситалар тизими бyлиб, ишловчиларга зарарли ишлаб чи?ариш омиллари таъсирини камайтириш ёки уларни олдини олишга йyналтирилган.

Ишлаб чи?ариш санитарияси – зарарли ишлаб чи?ариш омилларини ишловчиларга таъсирини бартараф этувчи ёки рухсатлисидан ошмайдиган ?ийматигача камайтирувчи ташкилий тизимлар, санитар-гигиеник тадбирлар, техник воситалар ва методлар.

Ме?нат гигиенаси – профилактик медицина сифатида тавсифланади, ме?нат шароитларини ва ме?нат характерини yрганувчи, уларни со?ли??а ва инсонни функционал ?олатига таъсирини ва ишлаб чи?ариш му?ити ва ме?нат жараёнларини зарарли ва хавфли омилларини ишловчиларга таъсирини олдини олишга йyналтирилган илмий асослар ва амалий чораларни ишлаб чи?ади.

Электр хавфсизлиги – электр токи, электр ёйи, электр магнит майдони ва статик электрнинг хавфли ва зарарли таъсиридан ишловчининг ?имояланиш ?олатини билдиради.

Ён?ин хавфсизлиги – шахсни, мол-мулкни, жамиятни, давлатни ён?инлардан ?имояланиш ?олати. Ён?ин хавфсизлиги Ме?нат вазирлиги ваколатига кирмайди. Бу ФВВ (фав?улодда вазиятлар вазирлиги) со?асидир. ФВВ бу со?адаги ишларни меъёрлаштиради, назорат ?илади ва текширади.

?аёт фаолиятини хавфсизлиги – инсонни техносфера билан комфорт ва хавфсиз узвий бо?ли?ликдаги ?аракати тy?рисидаги фан.

Саноат хавфсизлиги (Ме?натни му?офаза ?илиш yз ичига саноат хавфсизлигини олмайди) – шахс ва жамиятни хавфли ишлаб чи?ариш объектларидаги авариялар ва уларни о?ибатларидан ?аётий му?им манфаатларини ?имояланганлик ?олати.

Авария – иншоотлар, ускуналар, техник ?урилмаларни синиши, одамларни со?ли?и ва ?аётини хавф остида ?олдириши мумкин бyлган назоратсиз портлаш ва хавфли моддаларни чи?ариб ташланиши.

Авария ?олати – ишловчиларни жаро?атланишга, деталларни синишига ва бузилишига олиб келиши мумкин бyлган ён?ин ва моддий бойликларни ?имоясизлигини таъминловчи ?олат.

Атмосферанинг ифлосланиши – инсон ва ?айвонларнинг саломатлиги, экотизим ва yсимликларнинг нормал ?олатига салбий таъсир кyрсатадиган ?аво таркиби ва хусусиятларининг барча турдаги yзгаришлари.

Антропоген ифлосланиш – инсон фаолияти натижасида ифлослантирувчи моддаларнинг атмосферага ташланиши.

Буюртмачи – ?урувчи, инвестор ёки улар номидан инвестицион лойи?ани амалга ошириш ваколатига эга бyлган бош?а бир юридик ёки жисмоний шахс. Буюртмачи бажариладиган ишларни амалга оширувчилар таркибини шакллантиради, улар билан шартномалар тузади ва молиявий ?исоб-китоб юритади, ?урилишнинг умумий бош?арувини амалга оширади, ?урилиши тугалланган объектларнинг ?абул ?илинишини ташкил этади. Буюртмачи бутун инвестицион давр мобайнида лойи?ани амалга ошириш бyйича инвесторнинг манфаатларини ?имоя ?илади, шу билан биргаликда ?онун билан белгиланган тартибда ижрочилар олдида мулкий жавобгарликни yз зиммасига олади.

Бош лойи?ачи – лойи?анинг ало?ида ?исмларини бажариш учун субпудратчилар билан шартномалар тузган ?олда уларни жалб ?илиб лойи?а-?идирув ишларини тyли? ?ажмда бажариш учун буюртмачи билан шартнома (контракт) тузган лойи?а ташкилоти.

Вахта усули – бу ?урилаётган объектлар корхонадан узо? масофада жойлашган шароитда ишларни ме?нат ресурсларидан фойдаланиш асосида ташкил этиш шакли. Вахта усули чекка ва узо? ?удудлардаги ишлаб чи?ариш ?амда ижтимоий со?а объектлари, му?им а?амиятга эга бyлган объектларда, шунингдек, ишлар жадал суръатда олиб борилаётган, лекин ма?аллий ме?нат ресурслари билан таъминланмаган ?удудларда ?урилиш муддатларини ?ис?артириш ма?садида ?yлланади.

Доимий иш жойи – ишловчи yзининг иш ва?тини кyпчиллик ?исмини yтказадиган жой (50% дан кyп ёки 2 соатдан кyп узликсиз), агар иш ишлаш зонасининг турли пунктларида амалга оширилса, барча иш зонаси доимий иш жойи ?исобланади.

Зарарли ишлаб чи?ариш омили – таъсири ишловчини касал бyлишига олиб келувчи ишлаб чи?ариш омили.

Зарарли ишлаб чи?ариш омилининг чегаравий рухсатли ?иймати – зарарли ишлаб чи?ариш омилининг чегаравий ?иймати, унинг ишловчига бутун ме?нат стажи мобайнида кундалик регламентланган давомийликдаги таъсири ?ам ме?нат фаолияти даврида, ?ам кейинги ?аёти даврида ишлаш ?обилиятини пасайишига ва касалланишга олиб келмайди, шунингдек ишловчиларнинг бyл?уси авлодлари со?ли?ига но?улай таъсир yтказмайди.

Ишловчи (ходим) – иш берувчи билан ме?нат муносабатларига кирган жисмоний шахс ёки ме?нат ?онунчилигининг субъекти, иш берувчи билан ме?нат шартномаси асосида ишлайдиган ва бунинг учун иш ?а?и оладиган жисмоний шахс.

Иш берувчи – ташкилот рахбари (?у?у?ий шахс) номидан иш юритадиган (нотариус далолатномаси бyйича расмийлаштирилган) ёхуд ишловчи ме?нат муносабатларида бyладиган жисмоний шахс.
1 2 3 4 5 ... 10 >>
На страницу:
1 из 10